ΑΣΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: ΘΕΩΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ
ΤΟ ΜΆΘΗΜΑ ΑΣΤΙΚΌΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΌΣ ΘΕΩΡΊΕΣ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΈΣ ΕΊΝΑΙ ΕΝΑ ΕΚΤΕΤΑΜΈΝΟ ΕΡΓΑΣΤΉΡΙΟ ΜΕ ΔΎΟ ΑΛΛΗΛΟΣΥΝΔΕΌΜΕΝΕΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΈΣ ΕΝΌΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΟΧΙ ΔΎΟ ΑΝΕΞΆΡΤΗΤΑ ΜΑΘΉΜΑΤΑ. ΩΣ ΕΚ ΤΟΎΤΟΥ ΔΕΝ ΕΊΝΑΙ ΔΥΝΑΤΉ Η ΕΓΓΡΑΦΉ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΟΛΟΎΘΗΣΗ ΜΌΝΟ ΤΟΥ ΕΝΌΣ ΑΠΌ ΤΑ ΔΎΟ ΣΚΈΛΗ ΤΟΥ ΜΑΘΉΜΑΤΟΣ. Η ΜΌΝΗ ΕΞΑΊΡΕΣΗ ΠΟΥ ΕΠΙΔΈΧΕΤΑΙ ΑΥΤΌΣ Ο ΚΑΝΌΝΑΣ ΕΊΝΑΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΦΟΙΤΗΤΈΣ ΚΑΙ ΦΟΙΤΉΤΡΙΕΣ ΠΟΥ ΈΧΟΥΝ ΟΛΟΚΛΗΡΏΣΕΙ ΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΌ ΣΚΈΛΟΣ ΤΟΥ ΜΑΘΉΜΑΤΟΣ ΤΗΝ ΠΡΟΗΓΟΎΜΕΝΗ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΉ ΧΡΟΝΙΆ ΧΩΡΊΣ ΝΑ ΈΧΟΥΝ ΟΛΟΚΛΗΡΏΣΕΙ ΤΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΌ. ΣΤΗΝ ΠΕΡΊΠΤΩΣΗ ΑΥΤΉ, ΕΊΝΑΙ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΉ Η ΤΉΡΗΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΘΕΣΜΙΏΝ ΠΟΥ ΘΈΤΕΙ ΑΥΤΌ ΤΟ ΜΆΘΗΜΑ ΣΧΕΤΙΚΆ ΜΕ ΤΙΣ ΠΑΡΟΥΣΙΆΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΠΑΡΑΔΌΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΝΑΛΎΣΕΩΝ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΆΤΩΝ ΠΟΥ ΘΑ ΕΞΕΤΑΣΤΟΎΝ ΣΤΑ ΠΛΑΊΣΙΑ ΤΗΣ ΆΣΚΗΣΗΣ ΤΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΎ ΣΚΈΛΟΥΣ
ΑΣΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ - ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ
Οι φοιτητές και οι φοιτήτριες του μαθήματος αυτού έχουν αναλάβει ως ομάδα την εκπόνηση ενός σχεδίου ανάπτυξης μια περιοχής κατοικίας στα όρια της πόλης. Για να είναι περισσότερο αποτελεσματική η ανάπτυξη εναλλακτικών προτάσεων, η ομάδα μελέτης χωρίζεται σε μικρότερες ομάδες των δύο το πολύ τριών μελετητών προκειμένου να επεξεργαστούν μια πρόταση γενικής διάταξης για το σύνολο της περιοχής. Η ομάδα μελέτης θα επιλέξει εκείνη την πρόταση γενικής διάταξης που είναι η καλύτερη μέσα από μια διαδικασία ανάλογη εκείνης που εφαρμόζεται σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς. Στη συνέχεια, όλες οι ομάδες μελέτης θα επιλέξουν και θα εργαστούν σε ένα μικρό τμήμα της περιοχής έτσι ώστε να προκύψει η μελέτη του συνόλου της περιοχής σε κλίμακα 1:500
1. Εκπαιδευτικοί στόχοι
O σχεδιασμός του δημόσιου χώρου αποτελεί ένα ιδιαίτερα σημαντικό ζήτημα στις θεωρήσεις της αρχιτεκτονικής και της πόλης. Η αρχιτεκτονική, η οποία οργανώνει και αποδίδει μορφή στο δημόσιο χώρο, προσανατολίζεται σήμερα όλο και περισσότερο σε μορφές που επιδιώκουν να αποτυπώσουν την ιδιαιτερότητα του μορφικού λεξιλογίου του αρχιτέκτονα και να καταγράψουν το δικό του ατομικό σύστημα αναφορών. Μέσα σ’ αυτήν την τάση, η μορφή του δημόσιου χώρου τείνει να χάσει τη δυνατότητα να αποτυπώσει μια αναγνωρίσιμη και αναγνώσιμη πολιτιστική αναφορά. Η σύγχρονη αρχιτεκτονική επιβάλλει μια νέα σχέση με τον υφιστάμενο χώρο από την οποία οι αξίες της πολιτισμικής συνέχειας, της πολιτισμικής ιδιαιτερότητας και της ταυτότητας του δημόσιου χώρου που αποτέλεσαν τον άξονα των επιλογών των αρχιτεκτόνων την προηγούμενη δεκαετία, παραμερίζονται συνεχώς. Η επαναδιαπραγμάτευση των αξιών για τη διαχείριση του δημόσιου αστικού χώρου συνιστά σήμερα ένα κεντρικό ερώτημα της αρχιτεκτονικής και της πόλης.
Οι φοιτητές της αρχιτεκτονικής, επηρεασμένοι από τη δημοσιότητα των νέων αρχιτεκτονικών παραδειγμάτων, μετατοπίζουν συνήθως το ενδιαφέρον τους από τα ζητήματα του δημόσιου χώρου στο κτίριο. Η μετατόπιση αυτή συνεπάγεται την υποβάθμιση του ενδιαφέροντός τους προς τις κοινωνικές και πολιτισμικές παραμέτρους που επηρεάζουν και διαμορφώνουν τη ζωή μέσα στην πόλη. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, οι φοιτητές δυσκολεύονται να χειριστούν εννοιολογικά, νοηματικά και σχεδιαστικά το δημόσιο χώρο της σύγχρονης πόλης.
Η συγκεκριμένη άσκηση και κατ’ επέκταση το μάθημα που την προτείνει, έχουν σα στόχο να θέσουν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος την πολιτιστική και κοινωνική διάσταση του δημόσιου χώρου της σύγχρονης πόλης με τη μορφή μιας σειράς σχεδιαστικών ερωτημάτων. Ποια είναι η σύγχρονη ταυτότητα της πόλης; Είναι δυνατό να ορίσουμε μια σειρά από χαρακτηριστικά που την προσδιορίζουν; Ποιες δραστηριότητες μπορούμε να στηρίξουμε ή να εισάγουμε ως νέες στον δημόσιο χώρο της σύγχρονης πόλης προκειμένου να τον αναδείξουν ως ένα ενεργό περιβάλλον της σύγχρονης κοινωνικής ζωής;Δραστηριότητες και περιβάλλοντα για νέους, ηλικιωμένους, παιδιά, γονείς, άτομα με ειδικές ανάγκες, για μειονότητες για πολιτιστικές και θρησκευτικές διαφοροποιήσεις, για αναψυχή για επιμόρφωση για περισυλλογή, για εκτόνωση αλλά κυρίως για συνύπαρξη, για συνεύρεση για ένα σύγχρονο επαναπροσδιορισμό του ‘εμείς’.
Το μάθημα πρόκειται να ανοίξει ένα διάλογο πάνω στις διαφορετικές θεωρήσεις απόψεις και ιδέες με στόχο να διαμορφωθεί στους φοιτητές ένα σύνθετο υπόβαθρο πάνω στο οποίο θα μπορέσουν να διαμορφώσουν τις δικές τους απόψεις και θεωρήσεις για το δημόσιο χώρο της σύγχρονης πόλης και να τις αποδώσουν σχεδιαστικά.
2. Περιγραφή του σχεδιαστικού θέματος
Το αντικείμενο της σχεδιαστικής άσκησης που θα εκπονηθεί στα πλαίσια του μαθήματος είναι ο σχεδιασμός μιας περιοχής που βρίσκεται στα όρια της πόλης. Πρόκειται για την περιοχή που σημειώνεται στην παρακάτω φωτογραφία, η οποία πρόκειται να ενταχθεί στο σχέδιο πόλης και να διαμορφωθεί ως οικιστική περιοχή. Σύμφωνα με το σενάριο μ ε βάση το οποίο αναπτύσσεται το θέμα, ένας φορέας αναλαμβάνει την επέμβαση στη συγκεκριμένη περιοχή και ζητά η περιοχή να διαμορφωθεί ως περιοχή κατοικίας κατά το 65%, αφήνοντας το υπόλοιπο 35% διαθέσιμο σε άλλες χρήσεις τις οποίες καλούνται να προσδιορίσουν οι μελετητές. Οι χρήσεις αυτές θα πρέπει να είναι συμβατές με τα γενικότερα χαρακτηριστικά της περιοχής αλλά και με την οικιστική περιοχή που πρόκειται να διαμορφωθεί. Τόσο η χωροθέτηση όσο και το είδος και τα μεγέθη των χρήσεων θα πρέπει να ακολουθούν σε μια συνολική στρατηγική την οποία θα πρέπει οι μελετητές να διατυπώσουν με σαφήνεια.
Οι φοιτητές/τριες θα πρέπει να ορίσουν και τα μεγέθη της περιοχής κατοικίας. Ειδικότερα θα πρέπει να προσδιορίσουν το συντελεστή δόμησης που θα προτείνουν για την περιοχή, τον αριθμό των ορόφων και την πυκνότητα που θα προκύψει σε αριθμό κατοίκων ανά εκτάριο, έτσι ώστε να διαμορφωθεί μια επιθυμητή σχέση μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού χώρου.
3. Βασικές αρχές και δεσμεύσεις για το σχεδιασμό της περιοχής
Η επεξεργασία των προτάσεων θα πρέπει αναπτυχθεί έχοντας ως βάση μια σειρά από θεμελιώδεις αρχές για το σχεδιασμό του θέματος που θα αποτελέσουν το δεσμευτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα κινηθούν οι στρατηγικές επιλογές για τη χωροθέτηση τη διάταξη και τη μορφή του.
• Διαμόρφωση της περιοχής επέμβασης λαμβάνοντας υπ’ όψιν το άμεσο αστικό και περιαστικό περιβάλλον.
• Εξασφάλιση ενός συνεκτικού πλέγματος κοινόχρηστων χώρων για συνάντηση και επικοινωνία.
• Εύκολη και προσπέλαση στην περιοχή.
• Αναγνωσιμότητα του χώρου
• Διακριτικός διαχωρισμός πεζών–οχημάτων
• Εύκολη προσπέλαση στους επιμέρους χώρους της περιοχής της επέμβασης.
• Ελεγχόμενος διαχωρισμός αλλά και ανάμειξη των λειτουργιών.
• Αποφυγή σχεδιασμού νεκρών ζωνών ή περιοχών με το σχεδιασμό ενός συστήματος διαρκούς, συνεχούς και χωρίς αδιέξοδα ροής κινήσεων.
• Ύπαρξη ιδιωτικότητας στην κατοίκηση χωρίς αποκλεισμό των επαφών με το δημόσιο χώρο οι οποίες προσδιορίζουν και την κοινωνικότητα του συνόλου.
• Διαβάθμιση στις κλίμακες και πολυμορφία στους υπαίθριους κοινόχρηστους χώρους, με στόχο τη διαρκή
παρουσία των πεζών, τη συνεύρεση και την προσδοκία συνεύρεσης.
• Προσπάθεια σύνδεσης του χωρικού και λειτουργικού περιεχομένου της παρέμβασης με οικονομικά πρότυπα που αφορούν στη σημερινή λειτουργία της κτηματαγοράς και των επενδύσεων στις κατασκευές κατοικιών έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η οικονομική επιτυχία του εγχειρήματος.
Δομικό στοιχείο της συγκρότησης του οικιστικού τμήματος της περιοχής θα αποτελούν μονάδες κατοικίας οι οποίες θα ανήκουν σε δύο διαφορετικούς τύπους που προσδιορίζονται από τον αριθμό των κοιτώνων που διαθέτουν ( 2 ή 3 υπνοδωμάτια). Κάθε ένας από τους τύπους αυτούς μπορεί να εμφανιστεί σε δύο διαφορετικές παραλλαγές ανάλογα με το αν οι χώροι κάθε κατοικίας - διαμερίσματος διατάσσονται σε ένα ή δύο το πολύ επίπεδα.
Τα γενικά χαρακτηριστικά των τύπων κατοικίας και οι ιδιαιτερότητες των επιμέρους χώρων τους προσδιορίζονται στους πίνακες σταθεροτύπων και προδιαγραφών που ακολουθούν.
Τύπος κατοικίας Α
Συνολική επιφάνεια 130 τ.μ.Στην επιφάνεια αυτή δε συμπεριλαμβάνονται οι χώροι που δεν προσμετρούνται στο Συντελεστή δόμησης.80% του συνολικού αριθμού των κατοικιώνΧώροι που συνθέτουν τον τύποΤρία υπνοδωμάτιαΣαλόνιΚουζίναΔύο λουτράΑποθήκηΆλλοι βοηθητικοί Χώροι (μή προσμετρούμενοι στο Συντελεστή Δόμησης)Χώρος στάθμευσηςΑποθηκευτικοί ΧώροιΧώροι μηχανολογικών εγκαταστάσεωνΔιάταξηΟ τύπος κατοικίας μπορεί να αναπτύσσεται σε ένα ή το πολύ δύο επίπεδαΤύπος κατοικίας Β Συνολική επιφάνεια 110 τ.μ.Στην επιφάνεια αυτή δε συμπεριλαμβάνονται οι χώροι που δεν προσμετρούνται στο Συντελεστή δόμησης.20% του συνολικού αριθμού των κατοικιώνΧώροι που συνθέτουν τον τύπο
Δύο υπνοδωμάτιαΣαλόνιΚουζίναΔύο λουτράΑποθήκηΆλλοι βοηθητικοί Χώροι (μή προσμετρούμενοι στο Συντελεστή Δόμησης)Χώρος στάθμευσηςΑποθηκευτικοί ΧώροιΧώροι μηχανολογικών εγκαταστάσεωνΔιάταξηΟ τύπος κατοικίας μπορεί να αναπτύσσεται σε ένα ή το πολύ δύο επίπεδα.Από το συνδυασμό αυτών των τύπων θα πρέπει να προκύπτουν σύνθετες οικιστικές ενότητες, των οποίων το μέγεθος, τη διάταξη και το ύψος θα προσδιορίσουν οι φοιτητές. Η ευελιξία των οικιστικών μονάδων ως προς τη δυνατότητά τους να συνδυαστούν και να προσφέρουν συγκροτήματα υψηλής λειτουργικότητας και αισθητικής, αποτελεί ένα βασικό κριτήριο στην αξιολόγηση των προτάσεων. Ανάλογα με τη γενική στρατηγική των προτάσεών τους, οι φοιτητές μπορούν να προτείνουν περισσότερες από μία παραλλαγές των τύπων προκειμένου να ενισχύσουν τη μορφολογική συνθετότητα των προτάσεων και την αναγνωσιμότητα του χώρου.
Τόσο ο συνδυασμός των τύπων μεταξύ τους για τη δημιουργία οικιστικών ενοτήτων όσο και η ένταξη των ενοτήτων στον αστικό χώρο θα πρέπει να λαμβάνουν υπ’ όψιν:• Την αποφυγή κάθε μορφής όχλησης από τη γειτνίαση των κατοικιών μεταξύ τους.• Τις βέλτιστες συνθήκες προσανατο¬λισμού των κτιρίων• Τη μέγιστη δυνατή προστασία των μονάδων από πηγές θορύβου (δρόμοι , ελεύθεροι χώροι κλπ).• Την εφαρμογή των αρχών οικολογικού σχεδιασμού για τη δημιουργία βέλτιστων συνθηκών μικροκλίματος στο εξωτερικό περιβάλλον των κτιρίων και τη θερμοπροστασία του κελύφους κατά τις διάφορες εποχές του έτους.• Την ευανάγνωστη σήμανση των εισόδων στους κύριους χώρους και στους δευτερεύοντες χώρους.• Την δυνατότητα εύκολης προσπέλασης των χώρων αλλά και την κίνηση μέσα στις μονάδες ατόμων με ειδικές ανάγκες.• Την αξιοποίηση των ελεύθερων χώρων για τη δημιουργία μικρο-περιβάλλοντος και την ανάπτυξη δραστηριοτήτων αναψυχής.
Ατομικές εργασίες δε θα γίνονται δεκτές επειδή αυτό θα κάνει δύσκολη τη διεξαγωγή των διρθώσεων των σχεδιαστικών θεμάτων.Οι διορθώσεις των ομάδων θα γίνονται συλλογικά έτσι ώστε να αναπτύσσεται γενικότερη συζήτηση με τη συμμετοχή όλων.Τα θέματα που πρόκειται να συζητηθούν-διορθωθούν θα πρέπει να είναι από πρίν αναρτημένα στο blog της ομάδας ώστε να τα έχουν δει οι υπόλοιποι φοιτητές πριν από το μάθημα. Είναι αυτονόητο ότι τα μέλη της ομάδας που παρουσιάζει θα πρέπει να είναι όλα παρόντα κατά την παρουσίαση και τη διόρθωση. Η παράδοση του θέματος θα πρέπει να υποστηριχθεί τουλάχιστο από 5 διορθώσεις στη διάρκεια των μαθημάτων του εξαμήνου.Τα μαθήματα θα πλαισιώνονται από παρουσιάσεις και αναλύσεις παραδειγμάτων καθώς και από συζητήσεις στην τάξη πάνω σε ζητήματα που θα αναδύονται από τη ροή των διορθώσεων και της επεξεργασίας των θεμάτων. Επειδή ο χρόνος είναι απελπιστικά περιορισμένος λόγω του αριθμού των ομάδων, παρακαλούνται οι φοιτητές και οι φοιτήτριες που επέλεξαν το μάθημα να βοηθήσουν στην διεξαγωγή του με την έγκαιρη προσέλευση του στο μάθημα και την παρακολούθηση του γενικού ρυθμού εξέλιξης της σχεδιαστικής άσκησης όπως αυτός περιγράφεται στο σχετικό χρονοδιάγραμμα που ακολουθεί.
4. Τα παραδοτέα της άσκησης
Κάθε φοιτητική ομάδα (2-3max) θα εργαστεί στο σύνολο της περιοχής και θα παραδώσει τα εξής:
Μία πινακίδα Α2 (60χ42) με την περιγραφή των αρχών του Σχεδίου Γενικής Διάταξης της περιοχής μελέτης (σε κλίμακα 1:5000 έως 1¨2000) συνοδευόμενο από σκίτσα, εικόνες και περιγραφές της βασικής στρατηγικής και της δομής της οργάνωσης της πρότασης.
Μία πινακίδα Α1 με το σχέδιο Γενικής διάταξης σε κλίμακα 1:1000.
Δύο πινακίδες Α2 κάθε μια από τις οποίες θα παρουσιάζει ένα διαφορετικό τμήμα της επέμβασης σε κλίμακα 1:500, στο οποίο θα παρουσιάζονται η μορφή του αστικού χώρου δηλαδή οι διαμορφώσεις του δημόσιου χώρου, οι διατάξεις του ιδιωτικού χώρου των κατοικιών, οι προσπελάσεις και οι κινήσεις πεζών και οχημάτων, οι χώροι στάθμευσης και τα κάθε μορφής όρια που οργανώνουν το τμήμα αυτό της επέμβασης.
Μακέτα εργασίας ή φωτορεαλιστική αποτύπωση της πρότασης σε κλίμακα 1:1000.
ΑΣΤΙΚΌΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΌΣ - ΘΕΩΡΉΣΕΙΣ
Άσκηση στα πλαίσια του θεωρητικού σκέλους του εκτενούς εργαστηρίου αστικού σχεδιασμού
Αντικείμενο της άσκησης είναι η συγκριτική ανάλυση, διερεύνηση, κατανόηση και περιγραφή τριών παραδειγμάτων αστικού σχεδιασμού των τελευταίων 20 χρόνων τα οποία επιλέγει ατομικά κάθε φοιτητής/τρια. Τα παραδείγματα μπορεί να είναι ήδη κτισμένος χώρος ή σχέδια και προτάσεις πιθανών επεμβάσεων. Σκοπός αυτής της παρουσίασης είναι να καταγραφούν τα χαρακτηριστικά αυτών των παραδειγμάτων και οι βαθύτερες λογικές από τις οποίες αυτά εξαρτώνται έτσι ώστε να αναπτυχθεί ένας προβληματισμός γύρω από τη μορφή και την οργάνωση της σύγχρονης πόλης σε συνέχεια με τις συζητήσεις που έχουν πραγματοποιηθεί στην τάξη.Κάθε παρλαδειγμα θα παρουσιάζεται στο δικό του ξεχωριστό blog.
Για κάθε ένα παράδειγμα χωριστά θα παρουσιάζονται:
1. Τα δομικά χαρακτηριστικά της αστικής σύνθεσης όπως αυτά δηλώνονται από τον αρχιτέκτονα και τις πιθανές παραπομπές τους σε νοήματα, αιτιάσεις και επιχειρήματα.
2. Οι βασικές αρχές σχεδιασμού που μπορείτε να διακρίνετε σε κάθε παράδειγμα και τον τρόπο που συνδέονται με κάποια κατεύθυνση σκέψης για την πόλη και την αρχιτεκτονική.
3. Το είδος των χρήσεων που προβλέπονται στο παράδειγμα και τη λογική της διάταξής τους όπως εσείς την αντιλαμβάνεστε.
4. Τα βασικά προβλήματα, ζητήματα και θέματα που κατά τη γνώμη σας αναδύονται μέσα από το παράδειγμα και από τα κείμενα που το συνοδεύουν.
5. Τον τρόπο με τον οποίο ο αστικός χώρος γίνεται αντικείμενο σχεδιασμού στο συγκεκριμένο παράδειγμα. (Διατάξεις, ιεραρχήσεις, όρια, χαράξεις, συνέχεις και ασυνέχειες).
6. Τους τρόπους με τους οποίους οι κτιριακοί όγκοι συνεργάζονται με το δημόσιο χώρο και τα χαρακτηριστικά της άρθρωσής – μετάβασης από τον ένα στον άλλο.
Στο blog του τρίτου παραδείγματος θα παρουσιάζεται μια συγκριτική προσέγγιση στα τρία παραδείγματαη οποία θα επιδιώκει να επισημάνει τις συγγένειες και τις διαφορές τους, τις συμβατότητες ή ασυμβατότητες μεταξύ τους, τις αντιθέσεις ή τις συμπληρωματικότητες στις λογικές τους και στους χειρισμούς που αυτές επιβάλλουν.
